کتاب دستگاه هشتم منتشر شد
تالیف :متین پیمانی
نگارنده بر این باور است و بر این مدعا شاهد می آورد که موسیقی دستگاهی را خاندان فراهانی سامان داده اند اگرچه مبدعان این نظام نبودند می توان این مجموعه را آهنگسازی شده دانست ، نه گردآوری صرف که بعدها موسیقی دانان برجسته قاجاری آن را در قالب شخصی خود گردآوری و سامان داده اند. ریشه ها و وجه اصالت این موسیقی در اسامی ، ملودی ها ، نغمه ها و حالات اجرای آن نیست ، بلکه در دستور، شیوه پرداخت و سامان آن است.
ردیف هر صاحب ردیفی همانند دیوان شاعر است. برداشت آزاد و زیباشناسانه از دستور زبان در قالب شخصی شاعر ، که حاصل تجربیات هنری ، عاطفی و جهان بینی او در زمان معینی است ، در دیوان او گردآوری شده است. اما اشعار شاعر ، دستور آن زبان نیست. نگاه کنونی موسیقی ایران ، ردیف را معادل دستور این موسیقی تلقی میکند و عرصه کاوش و جستجو را مسدود کرده ، دستور موسیقی ایران را در غالب شخصی صاحبان ردیف ، در دوره قاجاری محدود می کند.
دستگاه هشتم ، نقطه عطف و شروعی برای موسیقی ایران است. در این مجموعه ، قواعد و دستوری معرفی می شود برای کلیت یک نظام موسیقایی ، که می تواند در هر زمان در قالب شخصی ، تولید و خلاقیت داشته باشد. تئوری مطرح شده در این کتاب ، موسیقی دستگاهی را از تکرار و تاریخ خارج می کند و به بطن فرهنگ عصر خود ، باز می گردد.
نگارنده اثر متین پیمانی ، آهنگساز و نوازنده ، بیش از 15 سال به فعالیت حرفه ای و پژوهش در حوزه موسیقی ایران اشتغال داشته است.
تحولات اجتماعی ، سیاسی و فرهنگی ایران در نزدیک یک سده موجب بروز دو تفکر و نگاه کلی در موسیقی اصیل ایران شده است : نگاه اول موسیقی ردیفی و دستگاهی را سنت اصلی و تمامیت موسیقی ایران می داند و نگاه دم با اتکا به تحلیل غربی-اروپایی از موسیقی دستگاهی بهره می جوید.
پاسداری از سنت ، اصل و ریشه تفکر در نگاه اول است. در نتیجه خلاقیت و نوآوری - اگر مردود و مذموم شمرده نشود- بستری برای بروز ندارد. نگاه دوم عموما واکنشی به سنت گرایی صرف است. ردیف و موسیقی دستگاهی با تئوری اروپایی تحلیل و در نتیجه بخش های زیادی از موسیقی دستگاهی توضیح ناپذیر ، زائد و حذف می شوند. تعامل این دو نگاه ، موسیقی دستگاهی را به موزه ی تاریخ موسیقی کشانیده و بستر حضور آن در عصر کنونی را ناممکن ساخته است.
سنت گرایان به گردآوری ردیف ها و حفظ و حراست از آن ها مشغول هستند و با جست و جوی گوشه و مایه در تاریخ و موسیقی اقوام ایرانی ، راهی را برای ظهور و تجلی خلاقیت و بروزرسانی ردیف دستگاهی نشان می دهند. راهی که پیروان این اندیشه ارائه می دهند ، بداهه نوازی و خلق در لحظه است. مایه و احساس گوشه های موجود ، با احساس لحظه ای هنرمند ادغام می شود و بیانی دیگر می یابد. ساختن واریاسیون یا اتکا به حالات عرفانی و سیر و سلوک (توصیفاتی چون حال و آن) تداوم حیات این اندیشه را ممکن ساخته است.
پیروان نگاه اروپایی ، بستر ردیف و دستگاه را تاریخ موسیقی ایران می پندارند. به همین سبب ، متد ردیف را علمی نمی دانند و تحلیل نمی کنند. تعداد انگشت شماری از صاحبان این اندیشه دست به تحقیقاتی درباره موسیقی اصیل ایران زده اند و چنین نتیجه گرفته اند که موسیقی ردیف ساختار و منطق خود را دارد ولی در گذر زمان دچار عقب ماندگی شده است و برای بازسازی ، ناگزیر نیاز به دانش غربی-اروپایی دارد.
پیروان این اندیشه آهنگسازانی به شیوه اروپایی هستند که گاه برای نمایش هویت ایرانی - و نه اصالت و متدهای موسیقی ایران- دست به اقتباس از ملودی های ردیفی یا اقوامی می زنند. در سطح پایین و ابتدایی تعامل این دو نگاه را در پدیده پاپ-سنتی می بینیم. در این پدیده جز کلام فارسی و سازهای ردیفی و گاه چند ملودی اقوامی ردپایی از موسیقی اصیل وجود ندارد. آثار تولید شده بین دو اندیشه مذکور در نوسان است.